Klawiszowe

Instrumenty klawiszowe

Do instrumentów klawiszowych można zaliczyć dowolny instrument muzyczny, który wydaje z siebie dźwięki po naciśnięciu jednego lub kilku klawiszy, przycisków lub równoległych dźwigni. W prawie wszystkich przypadkach w zachodniej muzyce, klawisze odpowiadają kolejnym nutom w chromatycznej skali, i biegną od tonów niskich po lewej do wysokich po prawej stronie klawiatury.

Ta rozległa grupa instrumentów nabrała w muzyce wielkiego znaczenia, ponieważ klawiatura umożliwia wykonawcom odtwarzanie wielu tonów w krótkich odstępach lub wręcz na raz. Ta wszechstronność pozwala współczesnemu pianiście lub organiście grać, w transkrypcji, dowolne dzieło zachodniej muzyki, bez względu na to, czy chodzi tu o harmonie akordowe, niezależne części kontrapunktyczne czy tylko pojedynczą melodię. Szerokie możliwości instrumentów klawiszowych wpłynęły na komponowanie muzyki wielu gatunków, ponieważ praktycznie każdy większy kompozytor od Williama Byrda (ok. 1543-1623) po Igora Strawińskiego (1882-1971) był co najmniej dobrym klawiszowcem, jeżeli nie uznanym wirtuozem tych instrumentów.

Co ciekawe, instrumenty klawiszowe od zawsze wiązały się raczej z postępem technologicznym i jako takie zazwyczaj nie są powiązane z muzyką ludową. Poza tym, dopiero w XX wieku ich zastosowanie rozprzestrzeniło się szeroko poza światem zachodnim.

W najszerszym znaczeniu, termin "instrument klawiszowy" może być zastosowany do dowolnego instrumentu wyposażonego w klawiaturę, przez co może obejmować instrumenty z bardzo różnych grup. Może odnosić się do akordeonów (a więc aerofonów, chociaż są klasyfikowane również jako idiofony dęte), instrumentów perkusyjnych, takich jak czelesta lub karylion, oraz wielu instrumentów elektronicznych – wśród których najpopularniejszymi przykładami są syntezatory, keyboardy Yamaha oraz pianina elektryczne. Instrumenty klawiszowe mogą być też chordofonami, czyli instrumentami strunowymi. Te z kolei rozbija się na dwie podkategorie, z których jedną stanowią instrumenty młoteczkowe, takie jak fortepian czy pianino, a drugą szarpane, których przykładem może być klawesyn. Szczególnie polecaną marką jest Roland.

Różnorodność ta sprawia, że często zawęża się kategorię instrumentów klawiszowych do takich,  w których dźwięk jest wytwarzany za pomocą strun, czy to przez ich szarpanie, uderzanie, czy też pocieranie.

Ewolucja klawiatury
Od mniej więcej XVII wieku instrumenty klawiszowe odgrywają ważną rolę w większości orkiestr oraz zespołów muzycznych. Te powszechnie dostępne dzisiaj to na przykład klawesyn, czelesta, organy (zarówno elektroniczne, jak i rurowe) oraz pianina elektryczne. Ogólnie jednak rzecz biorąc, są stosunkowo młodą podgrupą instrumentów muzycznych, a ich ewolucja była długa i powolna.

Na długo przed pojawieniem się pierwszych strunowych instrumentów klawiszowych w XIV wieku, klawiatura została opracowana i zastosowana do grania na organach. Klawiatura podobna do tej znanej dzisiaj - seria równoległych dźwigni zawieszonych na zawiasach lub obróconych w taki sposób, że można je nacisnąć palcami - pojawiła się na układzie hydraulicznym, organach prawdopodobnie wynalezionych w Aleksandrii w końcu III wieku przed naszą erą. Wydaje się, że ten typ klawiatury zniknął po upadku Cesarstwa Rzymskiego, a organy wczesnego średniowiecza miały zazwyczaj suwaki, które były wysuwane w celu modulacji dźwięku. Niektóre egzemplarze wyposażone były w klucze, które przekręcało się niczym te od drzwi.

Niektóre małe przenośne organy miały guziki zamiast klawiszy jeszcze do połowy piętnastego wieku, ale klawiatura przypominająca nowoczesny typ istniała już sto lat wcześniej. Układ klawiszy zależał częściowo od granej muzyki, a częściowo od aktualnego stanu jej teorii. 

Fortepian – nieśmiertelny klasyk
Najbardziej klasycznym oraz charakterystycznym instrumentem klawiszowym jest fortepian. Jest on doskonałym przykładem na to, jak działają instrumenty z tej rodziny.

Chociaż podstawowe zasady działania fortepianu są proste, niuanse produkcji tego instrumentu  czynią go także najbardziej złożonym ze wszystkich instrumentów mechanicznych, z wyjątkiem organów. Strunę fortepianu uderza młotek, który musi natychmiast od niej odskoczyć – w przeciwnym razie będzie tłumić wibrację struny zaraz po jej zainicjowaniu. Młoteczki muszą zatem mieć pewną dozę swobody ruchu, jednak zbyt duża swoboda oznacza mniejszą kontrolę przez pianistę. To delikatny system, a właściwie cały zespół systemów, który wymaga niesamowitej precyzji i doświadczenia od swojego konstruktora. 

Syntezator – dźwięk nowoczesności
Syntezatory oraz pianina elektryczne to najnowszy dodatek do rodziny instrumentów klawiszowych. Nazwa "syntezator" bierze się od tego, że proces kreacji dźwięku polega w tych instrumentach na niezależnym modelowaniu poszczególnych jego elementów w układach elektrycznych urządzenia.

To, co odróżnia syntezatory od pozostałych instrumentów elektronicznych, takich jak keyboardy, to fakt, że ich użytkownik ma pełną swobodę w dopasowywaniu charakterystyk dźwięku. Nie tyczy się to jednak wszystkich syntetyzatorów, ponieważ te o uproszczonej konstrukcji bywają w tym temacie mocno ograniczone.